«… او [علی شریعتی] به جای بررسی علمی از تاریخ بر اساس اسناد و مدارک واقعاً موجود، نمایشنامه‌ای تخیلی- تعزیه‌ای می‌نویسد؛ احساسات و عواطف خود را به جای فاکت می‌نشاند. در آن دوران [ صدر اسلام] نه روابط و مناسبات سرمایه‌داری وجود داشته و نه اسلام در مبارزه علیه «سرمایه» شکل گرفته است. در تمام تاریخ حکومت‌های رنگارنگ فرفه‌های گوناگون و متفاوتی که همگی داعیه اسلام «واقعی» را داشته‌اند نیز اثری از این مبارزه‌ی «طبقاتی» وجود ندارد. این پندارها و واروگونه‌گویی‌های شریعتی، همان تلاش‌های او برای ساختن یک ایدئولوژی رهای‌بخش اسلاکی در برابر جنبش‌های سوسیلیستی‌ست تا «جوانان ما جذب اندیشه‌های الحادی» نشوند. اشکال این «تلاش» در واپسگرایی آن است. او پس از این سخنان سخیف در رد بحث علمی و کارشناسانه و لزوم کوبیدن «استخوان شتر» بر سر مخالفان و دگراندیشان به جای استدلال و منطق، با این مشکل روبه‌رو می‌شود که خود او همواره تحت نام «دکتر» و به عنوان یک محقق دانشگاه‌رفته‌ی دنیای اسلام، به عنوان یک جامعه‌شناس و کسی که دکترای تاریخ دارد سخن می‌گوید… »
این بریده‌ای از کتاب «دشمنان آزادی»ست که به نقد و بررسی آنچه از سخنرانی‌های علی شریعتی بجامانده می‌پردازد. نویسنده‌ی این کتاب پرویز دستمالچی، خود از چپ‌گرایان سابق بوده که در جریان انقلاب ۵۷ با نظام مشروطه‌ی پادشاهی جنگیدند. دستمالچی در پیشگفتار همین کتاب عقیده‌ی خود را در مورد آن انقلاب به روشنی بیان می‌کند. او می‌گوید که انقلاب اسلامی حقیقتاً یک انقلاب بود چون وجوه مختلف جامعه‌ی ایرانی را دگر کرد و نظام سه هزارساله‌ی پادشاهی در ایران را برانداخت. اما از منظر تاریخ جهانی، بازگشت به پیش از انقلاب کبیر فرانسه (۱۷۸۹ میلادی) و از منظر تاریخ ایرانی، بازگشتی به پیش از انقلاب مشروطه بود. دستمالچی امروز شکی ندارد که پدیده‌ی ۵۷ واپسگرایی بوده است. او از این دیدگاه، به‌ویژه جنبه اسلام‌گرایانه و شیعی انقلاب ۵۷ را بارها در آثار خود به بوته نقادی گذاشته و به سختی نکوهیده است.
علی شریعتی که در رشته‌ای به نام «قدیس‌شناسی» (Hagiology) در سوربن تحصیل کرد و بنا به نوشته‌ی استادانش، تز دکترایش مردود شد اما با ارفاق پذیرفته گردید، وقتی به مشهد بازگشت، اداره‌ی مربوطه در وزارت آموزش و پرورش، به اشتباه Hagiology را «تاریخ» ترجمه کرد و همین باعث شد که شریعتی به عنوان استادیار رشته‌ی تاریخ در دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به کار شود. دستمالچی یادآوری می‌کند که اگر کسی واقعاً متوجه چنین سوءتفاهمی نشده بود، سخت بتوان باور کرد که خود شریعتی نمی‌فهمید که در رشته‌ی تاریخ تحصیل نکرده است! اما این تنها بداخلاقی آن سخنور مشهور که حتی در دوران دانشجویی‌اش در مشهد، از «نفوذ علمی» در میان دانشجویان برخوردار بود، نیست. دستمالچی سعی می‌کند نشان دهد که با سوءاستعمال الفاظ و القاب آکادمیک، از «دکتر» گرفته تا «جامعه‌شناس»، علی شریعتی اسلام شیعی را تبلیغ کرد و آنچه از او بجا مانده، تماماً ماهیت تبلیغاتی و جدلی دارد و از محتوای علمی تهی‌ست.
دستمالچی در ابتدای کتاب «دشمنان آزادی» که از نامش برمی‌آید یک مجموعه باشد، سخنانی از علی شریعتی نقل می‌کند دالّ بر اینکه «روشنفکر» از دید او، حتی می‌تواند کاملاً بی‌سواد باشد و حتی به جای امضاء انگشت پای برگه‌ها بزند اما همچنان و در معنای واقعی کلمه، روشنفکر باشد! به عبارت دیگر، «روشنفکر» در قاموس شریعتی، نه تنها هیچ نسبتی با انقلاب کبیر فرانسه و روشنگری اروپایی در نقد مذهب ندارد، بلکه از دید او روشنفکر ضرورتاً فردی مذهبی‌ست و از مذهب در برابر دیگر برساخته‌های بشری دفاع می‌کند. این دفاع طبیعتاً و ضرورتاً شامل دفاع از «امت» در برابر مفهوم مدرن «ملت» است و بنا به تاکید شدید و غلیظ علی شریعتی، امام این امت به هیچ‌وجه مطابق با ذائقه‌ی توده‌های مردم عمل نمی‌کند بلکه آنها را در مسیر آرمان‌های مذهب، که برای او نوعی سوسیالیسم آیینی‌ست رهنمون می‌شود.
در واقع علی شریعتی، چنانکه پرویز دستماچی نشان می‌دهد، یکی از نمایندگان تلفیق دین و سوسیالیسم در جامعه‌ی ما بود که در قرن بیستم و حتی تا امروز، نمایندگانی در سراسر دنیا دارد. نوع تفسیر غیرعلمی اما ایدئولوژیک او از ابوذر غفاری، صحابی پیغمبر اسلام، قابل مقایسه با تفاسیری‌ست که فی‌المثل جیم جونز، (Jim Jones) رهبر کاریزماتیک فرقه «معبد مردم» (Peoples Temple) از عهد عتیق و عهد جدید ارائه می‌داد و مشرب خود را سوسیالیسم رسولانه (Apostolic Socialism) نامید. درست همان‌طور که برای جونز هم اصل مبارزه با سرمایه‌داری بود، بنابراین تمامی مفاهیم مذهبی، از جمله آموزه «گناه اولیه» در کتاب مقدس، تعبیر ضدسرمایه‌داری می‌شد.
جونز معتقد بود گناه اولیه، زاده شدن در ایالات متحده‌ی آمریکا، به عنوان مبداً سرمایه‌داری‌ست و رستگاری از آن در گروی خروج (مهاجرت) از آمریکاست. چنین کاراکترهایی که پیش‌نمونه‌ی آنها در رمان مشهور «خوشه‌های خشم» اثر جان اشتین‌بک در قالب کشیشی عدالت‌جو و سوسیالیست مطرح شده بود، کم و بیش در سراسر دنیا نمونه‌هایی دارد. این پیشاهنگان تفسیر سوسیالیستی از متون مقدس و معارف دینی، طبیعتاً بی‌اعتنا به روش‌شناسی‌های آکادمیک، «جدل‌نامه» (به یونانی polemic و به آلمانی Streitschrift) تولید می‌کنند. البته همه‌ی جدلیات یا جدل‌نامه‌های تولید شده در تاریخ، آمیزه‌ی دین و سوسیالیسم نیستند. اما گونه‌ی جدل‌نامه‌هایی که علی شریعتی از خود به زبان فارسی بجاگذاشت، در زبان‌های دیگر از جمله آلمانی و انگلیسی و فرانسه نیز یافتنی‌ست؛ نوشته‌هایی که نه وجه علمی یا آکادمیک، بلکه اغلب وجه مبارزاتی و ایدئولوژیک داشته‌اند.
دستمالچی از فعالان جنبش دانشجویی در خارج از کشور (کنفدراسیون) بود و سوابق زندان و تحمل سلول انفرادی را برای تعقیب آرمان‌های خود در کارنامه دارد. او همچنین یکی از سه بازمانده عملیات تروریستی رستوران میکونوس در برلین در ۲۶ شهریور ۱۳۷۱ است و به عنوان شاهد در دادگاه علیه سران جمهوری اسلامی شهادت داده است. در این سال (میلادی ۱۹۹۲) کنگره‌ای جهانی احزاب سوسیالیست و سوسیال‌دموکرات در برلین برگزار می‌شد و چهار چهره از نمایندگان احزاب کُرد، هدف این حذف فیزیکی بودند. دستمالچی درباره ترورهای جمهوری اسلامی پنج کتاب دارد که نام یکی از آنها «ترور به نام خدا»، به خوبی وجه دینی سیاست ترور در عصر جمهوری اسلامی را برجسته می‌کند.
دستمالچی در مجموعه‌ی نویسنده بیش از بیست مجلد کتاب غالباً در دفاع از دموکراسی، بررسی تروریسم اسلامی، نقد ولایت فقیه و نواندیشی دینی‌ست. کتاب «دشمنان آزادی» در نقد علی شریعتی، تنها یکی از آثار او در رد و نقد جریان موسوم به «روشنفکری دینی»ست که توسط نشر گردون در برلین منتشر شده است. چاپ دوم این کتاب در ۱۴۰۰ همراه با تصحیحاتی منتشر شده و شامل بر فصولی‌ست با عناوین مانند:
- علی شریعتی: یک ننگاه کوتاه به زندگی و اندیشه‌های او
- ابوذر سوسیالیست؟! فقر و یکسان‌سازی
- بازگشت به خوبشتن خویش: ترس از آزادی و جامعه مدرن
- شیعه یک حزب تمام: فرقه‌گرایی دینی- مذهبی
- امت و امامت: تامگرایی در اندیشه، جامعه و ساختار حکومت
- انتظار، مذهب اعتراض: قیام برای واپسگرایی..
این کتاب بیش از چهارصد صفحه است و در انتهای آن پرویز دستمالچی به عنوان دارنده‌ی مدرک فوق‌لیسانس علوم سیاسی از دانشگاه برلین معرفی شده است. نسخه دیجیتالی کتاب هم قابل دسترس است.
تیم پژوهشی گفت‌وشنود مطالعه این اثرنقادانه را به علاقه‌مندان به ادبیات روشنفکرانه پیشنهاد می‌کند.